Anatomia: Naskórek

Składa się z:

Keratynocytów, 

czyli żywych komórek które przekształcają się stopniowo i w efekcie końcowym tracą jądro i stają się korneocytami, czyli martwymi komórkami. Keratynocyty pochodzą z ektodermy, zewnętrznego listka zarodkowgo.

Warstwy podstawnej

Najniżej położona warstwa naskórka z komórkami o silnie zasadochłonnych, o wydłużonych jądrach ułożonych prostopadle do powierzchni naskórka. W warstwie tej stwierdza się prekursory keratyny, która jest ostatecznym produktem metabolizmu skóry.  Występują różne rodzaje keratyn:

• Keratyna włóknista - tworzy długie włókna (np. włosy)
• keratyna płaska - płaskie powierzchnie (np. paznokcie)
• keratyna amorficzna - bezkształtna masa spajająca

Keratyna powstaje w komórkach żywych, czyli keratocytach.

Melanocyty 

komórki barwnikowe, zawierają barwnik skóry melaninę. Może mieć ona kolor czarno brązowy (eumelanina) lub czerwono-żółty (feomelanina).

Melanocyty wprowadzają swoje wypustki między keratynocyty i przekazują im ziarnistości zwane melanosomami, w których dokonuje się synteza melaniny. Jeden melanocyt zaopatruje 36 keratynocytów. Zadaniem melaniny jest nie tylko nadawanie skórze koloru, ale także ochrona organizmu przez promieniowaniem UV.

Komórki Langerhansa

Ich zadaniem jest wychwycenie alergenów i ich prezentacja limfocytom T. Zapewniają one ochronę immunologiczną typu komórkowego. Jest to alergia kontaktowa typu IV lub nadwrażliwość opóźniona (HSR). Komórki te mogą opuścić naskórek i wywędrować do skóry właściwiej, stąd odpowiedź zapalna i charakterystyczny dla reakcji alergicznej rumień. Stanowią one 2-4% populacji komórkowej. 

Komórki Merkla 

Nieliczne, stanowią tylko 1% komórek naskókowych. Są to receptory czuciowe. Ich wypustki cytoplazmatyczne przenikają między keratocyty. Komórki te są zarazem neuroendokrynne i nabłkonkowe. Wytwarzają neuromediatory i hormony, mając jednocześnie cytokeratyny i antygeny desmosomów. Występują liczniej na wargach, powierzchniach dłoniowych rąk i na opuszkach palców. Rejestrują bodźce wibracyjne, przekazując je do zakończeń nerwowych, z którymi się kontaktują. Odpowiadają za tworzenie się specyficznych nowotworów naskórkowych.

Komórki warstwy podstawnej łączą się między sobą i położonymi wyżej komórkami warstwy kolczystej za pomocą desmosomów (uwypukleń błony komórkowej).

Od dołu komórki warstwy podstawnej łączą się z błoną podstawną za pomocą pół desmosomów. 

Zaburzenia w tym połączeniu stanowią podstawowe źródło patogenezy chorób pęcherzowych oraz inwazyjnych nowotworów skóry.

Podsumowanie

Keratynocyty 

Funkcja

Tworzenie skutecznej ochrony przed intruzami, współudział w reakcjach układu immunologicznego

Właściwości

Stanowią 90% wszystkich komórek naskórka. W warstwie rogowej całkowicie rogowacieją

Melanocyty

Funkcja

Samoochrona organizmu przez promieniami UV

Właściwości

W różnych typach skóry przeważają różne odmiany melaniny

Wolne zakończenia nerwowe

Funkcja

Autonomiczne sterowanie czynnością gruczołów łojowych i potowych, przewodzenie bodźców ucisku i bólu

Komórki Langerhansa

Funkcja

Zewenętrzne posterunki układu immunologicznego, rozpoznają i unieszkodliwiają ciała obce, które przedostały się do skóry

Właściwości

Określane także mianem komórek żernych, pochłaniają obce ciała i je odtransportowują.

Warstwa kolczysta

Warstwa kolczysta składa się z kilku rzędów wielobocznych komórek, ulegających spłaszczeniu w kierunku powierzchni skóry. Przestrzenie między tymi komórkami wypełnione są desmogleiną (mukopolisacharydowo-białkowa) która cementuje przylegające do siebie desmosomy.

Komórki warstwy kolczystej przemieszczają się ku powierzchni, różnicując się biochemicznie, stają się aktywniejsze w procesach syntezy białek. Warstwa podstawna i warstwa kolczysta noszą wspólną nazwę warstwy Malphiego ze względu na fakt najbardziej aktywnej proliferacji (namnażania) komórek.

Warstwa ziarnista

Składa się z kilku warstw wrzenionowatych komórek o spłaszczonych jądrach, wypełnionych ziarnami keratoholiny - produktu pośredniego w wytwarzaniu keratyny. Ziarne te są ważnym produktem pośrednim w procesie wytwarzania keratyny. Występuje przetwarzanie cząsteczek z wytwarzaniem:

• ziaren keratoholiny - bogatych w cysteinę lyb histydynę (białka cementujące wyżej położone komórki), produktu pośredniego w wytwarzaniu keratyny
• keratynosomy (ciałka Odleanda, MCG) będących organellami produkującymi lipidy, które tworzą się na zewnątrzkomórki z błony komórkowej. Uszczelniają one lipidy tworząc spoiwo międzykomórkowe warstwy rogowej, podczas końcowej fazy procesu rogowacenia.

Strefa pośrednia (jasna)

Wąskie pasmo leżące ponad warstwą ziarnistą, a dające się odróżnić od pozostałej warstwy rogowej jedynie na podstawie specjalnych barwień histochemicznych lub w mikroskopie elektronowym. Ma ona duże znaczenie w procesie rogowacenia. Jest to warstwa bezpostaciowa, zbudowana z eleidyny - homeogennej substancji białkowej. Warstwa jasna jest wyraźna w grubym, zrogowaciałym naskórku. Ma bardzo duże znaczenie w chorobach związanych z zaburzeniami rogowacenia:

• Rybia łuska - choroba genetyczna, bardzo rzadko nabyta

• Keratodermia - rogowiec dłoni i podeszw stóp

Warstwa rogowa naskórka

Zbudowana jest z korneocytów, czyli martwych komórek bez jądra, zbudowanych z keratyny oraz enzymów uczestniczących w procesach metabolicznych, a także z substancji higroskopijnych zapewniających wiązanie wody. Komórki w tej warstwie układają się w kształcie muru ceglanego, ściśle przylegając w dolnych warstwach, a luźno na górze.

Spojone są mieszanką:

• WNNKT - Wielonienasyconych kwasów tłuszczowych
• Ceramidów
• Cholesterolu

Okres przejścia keratynocytów z warstwy podstawnej do momentu złuszczenia trwa ok. 28 dni, przy czym mniej więcej 14 dni przypada na przejście keratynocytu z warstwy podstawnej do rogowej, a kolejne 14 dni przez warstwę rogową do chwili złuszczenia. 

Rola warstwy rogowej

Efekt bariery

Właściwości ochronne skóra zawdzięcza w dużej mierze warstwie rogowej i ziarnistej. Warstwa rogowa jest głównym elementem ochronnym skóry. Stanowi barierę, jest miejscem gromadzenia się substancji tłuszczowych, uczestniczy bardzo aktywnie w zjawisku nawilżenia skóry przez co pełni ona dominującą rolę estetyczną. 

Stałe złuszczanie warstwy rogowej przyczynia się do usuwania z powierzchni skóry czynników szkodliwych. Warstwa ziarnista natomiast, nie przepuszcza ciał obcych wgłąb skóry. Jest bardzo cienka (10-20  µm) ale dzięki budowie i składowi chemicznemu stanowi prawie nieprzenikalną barierę. Komórki ułożone są dachówkowato, składają się prawie wyłącznie z keratyny, złączone są lipidowym spoiwem. Ich przyleganie jest bardzo silne i ścisłe.

Za efekt bariery odpowiada keratyna, tłuszcze oraz struktura anatomiczna które uniemożliwiają przenikanie substancji zewnątrzpochodnch, jak również spowalniają dyfuzję wody.

Warstwa rogowa to zewnętrzna, najbardziej widoczna warstwa mająca związek ze stanem powierzchni, który w znacznej mierze zależy od ilości związanej wody i zdolności złuszczenia

Rola estetyczna warstwy rogowej

Poziom nawilżenia powinien być stały, dopuszczalne zmiany w zawartości wody wynoszą 2%, średnia zawartość wody to 13%. Kiedy spada poniżej 10 % skóra jest sucha, łuszcząca się, szorstka, biaława, spękana. Jeśli komórki zawierają za dużo wody stają się miękkie, napęczniałe, łuskowate i ulegają szybszemu odwodnieniu. Woda zmiękcza keratynę i wpływa na jej właściwości mechaniczne.

NMF - Naturalny czynnik nawilżający

Komórki leżące w strefie środkowej warstwy rogowej mają większe zdolności do wiązania wody niż leżące głębiej, co związane jest z największym stężeniem wolnych aminokwasów w tej strefie. NMF stanowi mieszaninę substancji higroskopijnych, pozwalających korneocytom wiązać wodę. W skład NMF wchodzą:

• wolne aminokwasy i pochodne (40%)
• kwas piroglutaminowy (12%)
• mocznik (7%)
• mleczany (12%)
• składniki mineralne (18%)
• cukry (3,5%)

Cechy NMF:

• Powstaje w naskórku w czasie procesu rogowacenia
• substancja silnie higroskopijna, pęcznieje podczas wchłaniania wody
• dzięki niemu skóra jest gładka i napięta
• ilość NMF maleje wraz z wiekiem, po przebytych chorobach i w wyniku opalania

bariera ochronna to składnik łoju pokrywającego naskórek od zewnątrz i lipidy substancji międzykomórkowej znajdującej się na poziomie warstwy rogowej tzw. cement międzykomórkowy, to głównie ceramidy, kwasy tłuszczowe, trójglicerydy i cholesterol. 

Lipidy warstwy rogowej składają się z:

• ceramidów (45%)
• cholesterolu (25%)
• wolnych kwasów tłuszczowych (20%)

Na powierzchni naskórka znajdują się lipidy produkowane przez gruczoły łojowe zawierające węglowodany:

• skwalen
• trójglicerydy
• woski
• estrey steroli
• kwasy tłuszczowe

Uszczelniają one skórę, zabezpieczają przez wodą, przeciwdziałają jej utracie i zabezpieczają przed infekcjami. 

Ceramidy

Są naturalnym składnikiem naskórka, są to lipidy mające wpływ na jego strukturę. 

Są to lipidy należące do sfingolipidów stanowiące około 40% cementu międzykomórkowego spajającego korneocyty warstwy rogowej, tworząc zwartą masę niedopuszczająca do utraty wilgoci. Chronią skórę przed czynnikami zewnętrznymi - słońcem, mrozem, wiatrem i zanieszczyczeniami.

W ceramidach 74% stanowią NNKT (niezbędne nienasycone kw. tłuszczowe), zazwyczaj są nie one wytwarzane przez oranizm człowieka. 

Różna dłuość ceramidów zapewnia im elastyczność i termostabilność, a struktura podobna do ciekłych kryształów zapewnia im nieprzepuszczalność wody, a co za tym idzie ma zasadniczy wpływ na wilgotnośc skóy, jej elastyczniość i  miękkość. 

Obecnie produkuje się ceramidy bardzo zbliżone do naturalnych. Wbudowują się one w strukturę cementu międzykomórkowego i spełniają swoje zadanie jak naturalnie.

Mogą być pochodzenia:

• zwierzęcego
• roślinnego - glikoceramidy
• syntetycznego - pseudoceramidy

Z wiekiem ceramidy ulegają uszkodzeniu na skutek szkodliwych czynników zewnętrznych, ceramidy wypełniają także włosy, decydują o nawilżeniu, elastyczności i spręzystości.